W trakcie prac w 2004 roku w Zespole Doradców Prezydenta Warszawy śp. prof. Lecha Kaczyńskiego nad 2-gą częścią raportu o stratach wojennych Warszawy pt „Problematyka podstaw prawnych roszczeń odszkodowawczych z tytułu strat wojennych” autorstwa p. M. Czyżowicz-Malinowskiej oraz p.Józefa Menesa, pojawiła się informacja dotycząca dokumentu Rady Gospodarczej i Społecznej oraz Komisji Praw Człowieka ONZ opublikowanego w ONZ w dniu 24 listopada 1969 roku opisanego w wydawnictwie* Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych jako oficjalny dokument ONZ o sygnaturze E/CN.4/1010. Wiadomo było, że zawiera on m. in. oświadczenie Rządu PRL w sprawie odszkodowań wojennych. Istniało dość powszechne przypuszczenie, iż była to deklaracja o potwierdzeniu przez Rząd PRL w wrześniu 1969 roku na forum ONZ zrzeczenia się przez Rząd B. Bieruta w sierpniu 1953 roku praw do odszkodowań wojennych od Niemiec. Ze względu na wagę tego dokumentu zwróciliśmy się do PISM, Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie, Stałego Przedstawicielstwa RP przy ONZ, oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych o przekazanie Zespołowi Doradców Prezydenta Warszawy kopii dokumentu E/CN.4/1010. Niestety, każda z wymienionych instytucji wskazała na różne powody wykluczające możliwość zrealizowania prośby autorów 2-giej części raportu o stratach. Zaistniał zatem problem , że oświadczenie z września 1969 roku jest w kręgach polityków i publicystów przywoływane, ale jego treść de facto nie jest znana opinii publicznej i nie pozostaje w dyspozycji instytucji, które, wydawałoby się, powinny mieć ten dokument. Sytuacja ta nasunęła przypuszczenie , że dokument istnieje , skoro ma swoją sygnaturę ONZ, ale , być może , nie zawiera potwierdzenia zrzeczenia się przez Polskę praw do odszkodowań wojennych. Niestety, na przełomie 2005 i 2006 roku Zespól ds. strat wojennych Warszawy zakończył działalność i sprawa nie została wówczas wyjaśniona. Podobne pismo ( o nie istnieniu w bazach ONZ dokumentu będącego oświadczeniem Rządu PRL z września 1969 roku w sprawie odszkodowań wojennych) otrzymał od wysokiego urzędnika ONZ dziennikarz tygodnika „wSieci w 2014 roku. Ze względu na wznowienie dyskusji o ewentualnych prawach Polski i jej obywateli do reparacji oraz odszkodowań wojennych p. Józef Menes ponownie zwrócił się pod koniec sierpnia br. w imieniu własnym oraz Pana posła Arkadiusza Mularczyka do Stałego Przedstawicielstwa RP przy ONZ z prośbą o „przesłanie dokumentu o sygnaturze E/CN.4/1010 będącego odpowiedzią Rządu PRL z dnia 27 września 1969 roku na notę Sekretarza Generalnego ONZ w sprawie karania zbrodniarzy wojennych”. Tym razem , inaczej , niż dwanaście lat temu, Stałe Przedstawicielstwo RP przesłalo dokument. Nosi on tytuł „ Kwestia karania zbrodniarzy wojennych oraz osób, które popełniły zbrodnie przeciw ludzkości”. Zawiera on odpowiedzi kilkunastu państw, w tym Polski, na zapytanie Sekretarza Generalnego ONZ w sprawie przygotowania studium określającego kryteria odszkodowań wojennych oraz zasady odpowiedzialności za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości. Rząd PRL w swej odpowiedzi postulował, aby kwestia odpowiedzialności za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości nie ograniczały się do odpowiedzialności karnej wobec sprawców takich zbrodni, ale aby w dokumencie ONZ ująć również zasady odpowiedzialności materialnej agresora za szkody wojenne. W dokumencie podniesiono kwestię, iż ustawodawstwo obowiązujące w RFN stwarza dyskryminujące bariery w dochodzeniu swoich praw dla obywateli polskich, co jest sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego. Jednocześnie rząd RFN zawarł umowy z dwunastoma państwami Europy Zachodniej, w których zaakceptował fakt wypłacania odszkodowań wojennych. W końcowej części dokumentu przedstawiono zasady określania odszkodowań wojennych oraz wymieniono kategorie osób uprawnionych. Rząd PRL stwierdził również, iż odszkodowania za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości nie mogą być rozpatrywane na podstawie ustawodawstwa agresora , lecz na podstawie przepisów międzynarodowych. Tak więc oświadczenie Rządu PRL z 1969 roku, które znalazło się w dokumencie ONZ nie jest potwierdzeniem oświadczenia Rządu PRL z 23 sierpnia 1953 roku a wprost przeciwnie stanowi jego zaprzeczenie. Taką ocenę zagadnienia reprezentowaną przez ówczesny rząd polski potwierdza również fakt, że 6 maja 1970 roku Prezes Rady Ministrów wydał decyzję w sprawie powołania Komisji do opracowania problemu odszkodowań niemieckich. Działa ona kilka lat przedstawiając końcowe sprawozdanie z prac w czerwcu 1974 roku. Reasumując, poza innymi, licznymi przesłankami wskazującymi, że oświadczenie rządu z 23 sierpnia 1953 roku nie weszło do obiegu prawnego ( np. fakt przypisywania tego oświadczenia Radzie Ministrów, chociaż kompetencje do takiej, ewentualnej decyzji zgodnie z konstytucją z 1952 roku posiadała Rada Państwa) należy stwierdzić, że brak jest dokumentu dowodzącego zarejestrowanie oświadczenia z 23 sierpnia 1953 roku w bazie traktatów, umów międzynarodowych itp. ONZ. Oświadczenie to nigdy nie zostało też opublikowane w Monitorze Polskim oraz w Dzienniku Ustaw. Zostało jedynie opublikowane na łamach PAP. W załączeniu skan strony tytułowej dokumentu ONZ, w którym znajduje się oświadczenie rządu PRL z 1969 roku. Cały dokument jest dostępny na stronie internetowej biblioteki NZ im. Daga Hammarskjolda pod adresem : http:// dag.un.org/handle/11176/304666. Józef Menes Arkadiusz Mularczyk *Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004, Praca zbiorowa, PISM, Warszawa 2004 r.
